Κωνσταντινάτα: πλούσια παράδοση και υψηλός συμβολισμός

Τι είναι το Κωνσταντινάτο και τι συμβολίζει;

Όταν γίνεται λόγος για φυλαχτό-κόσμημα, το Κωνσταντινάτο αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά, και διαχρονικά κομψά φυλαχτά του οποίου η ιστορία είναι μακρά, και εκτείνεται από την εποχή του βυζαντίου εώς και σήμερα, όπου έχει επανέλθει ως αναπόσπαστο κομμάτι της μόδας.

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε αναμνήσεις από τις παλαιότερες γενιές για τις οποίες το φυλαχτό ήταν το πρώτο και σημαντικότερο “δώρο” που δεχόταν ένα βρέφος προκειμένου να το προστατεύει από την κακοτυχία και να του φέρνει “γούρι”.

Ωστόσο για την ιστορία του Κωνσταντινάτου θα χρειαστεί να ταξιδέψουμε λίγο πιο πίσω…

Η γέννηση της ιστορίας

Η ύπαρξη του Κωνσταντινάτου ξεκινάει από την εποχή του Βυζαντίου... Μια από τις πιο σαγηνευτικές πόλεις του κόσμου είναι η Κωνσταντινούπολη. Μια πόλη με τεράστια ιστορία, χιλιοτραγουδισμένη και εμβληματική στο μυαλό του ελληνικού έθνους. Όπως είναι γνωστό, το όνομά της προέρχεται από τον ιδρυτή της, τον αυτοκράτορα και άγιο της χριστιανικής εκκλησίας Μεγάλο Κωνσταντίνο, ο οποίος μετέφερε την πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην περιοχή του Βυζαντίου.

O Μέγας Κωνσταντίνος με τις ενέργειές του βοήθησε στην εξάπλωση του χριστιανισμού και της καθιέρωσής του αργότερα ως την επίσημη θρησκεία του κράτους. Η Κωνσταντίνου Πόλις λοιπόν έγινε το σπουδαιότερο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο για πολλούς αιώνες με σήμα κατατεθέν τον επιβλητικό ναό της Αγίας Σοφίας.

Η θρησκευτική παράδοση αναφέρει πως όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη βρήκαν τον Τίμιο Σταυρό, τον τεμάχισαν και μοίρασαν τα κομμάτια του σε μονές και μοναστήρια. Στη συνέχεια μάζεψαν τα πριονίδια και να ρινίσματα από τη κοπή αυτή και τα έδωσαν σε έναν χρυσοχόο στην Κωνσταντινούπολη για να κατασκευάσει ένα φυλαχτό για τα παιδιά.

Κατά μια δεύτερη εκδοχή, τα ρινίσματα από την κοπή του Τιμίου Σταυρού συλλέχθηκαν με σκοπό τη κατασκευή αυτοκρατορικού νομίσματος.

Το Κωνσταντινάτο πήρε, λοιπόν, το όνομά του από τον Αυτοκράτορα, και απεικόνιζε στη μία πλευρά τον Κωνσταντίνο και την Ελένη, και στην άλλη τον σταυρό και το “Ιησούς Χριστός Νικά” (ΙΧΝΚ).

Αυτά τα χρυσά νομίσματα με τη μορφή του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένη με τον Σταυρό στη μέση απέκτησαν υψηλή αξία με το πέρασμα των χρόνων. Οι λαογράφοι λένε ότι οι Βυζαντινοί παρασκεύαζαν τις ωραιότερες πίτες με μαγιά, αβγά, ελαφρό λίπος και ζάχαρη, έβαζαν μέσα φλουρί κωνσταντινάτο και τους στόλιζαν με ζυμαρένιο σταυρό στο κέντρο και με το μονόγραμμα της Παναγίας και του Χριστού δεξιά και αριστερά. Σιγά σιγά άρχισαν να χρησιμοποιούν το κωνσταντινάτο φλουρί ως φυλαχτό για την προστασία των μικρών παιδιών και των εγκύων γυναικών από το κακό μάτι.

Μεταξύ άλλων παραδόσεων που αναπτύχθηκαν στα νησιά του Αιγαίου και στη Πελοπόννησο στα κωνσταντινάτα αποδίδονταν και αιμοστατικές ιδιότητες κατά την γέννα, θεωρώντας ότι η κατοχή τους θεραπεύει «το γύρισμα (λύσιμο) του αφαλού». Αλλά και σε μια άλλη κρίσιμη περίοδο της ελληνικής ιστορίας, την Επανάσταση του 1821, η κατοχή κωνσταντινάτου από τους Έλληνες επαναστάτες θεωρούνταν φυλαχτό για το “κακό βόλι”. Επίσης πίστευαν ότι θεράπευε τον πυρετό αλλά και ασθένειες όπως την επιληψία και τον ίκτερο.

Τα κωνσταντινάτα φλουριά πέρασαν στη λαϊκή παράδοση και μέσα από τα τραγούδια. Είναι γνωστό το παιδικό τραγουδάκι:

– Σας πήραμε, σας πήραμε φλουρί Κωνσταντινάτο
– Μας πήρατε, μας πήρατε βαρέλι δίχως πάτο.

Ενώ υπάρχουν και παιδικά νανουρίσματα με χαρακτηριστικούς στίχους:

Πασχαλιές και χελιδόνια
Στην καλή του φορεσιά
Και στο κούμπωμα από κάτω
Ράβει σκυριανά παγώνια
Με φλουρί κωνσταντινάτο
Και κλωνιά από κερασιά
Νάνι, νάνι το παιδάκι μου θα κάνει.

Από το "χθές" στο "σήμερα"

Συνέχεια των παραπάνω παραδόσεων είναι να προσφέρονται ακόμα και σήμερα σε νήπια χρυσά νομίσματα, είτε ως δώρο στη γέννηση του παιδιού, είτε μετά στη βάφτιση ως φυλαχτό για καλή τύχη, υγεία και ευημερία.

Το Κωνσταντινάτο έχει ισχυρή παρουσία στο χώρο των κοσμημάτων παίρνοντας διάφορες μορφές, μεγέθη και σχήματα ανάλογα με τις ανάγκες και το στυλ του καθενός, διατηρώντας πάντα το πολιτισμικό και λαογραφικό περιεχόμενό του.