Βίος Γέροντος Παϊσίου του Αγιορείτου (πανόδετο)
Ιερομονάχου Ισαάκ
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Για τον μακαριστό γέροντα Παΐσιο έχουν δημοσιευθή από διαφόρους πολλά, τα οποία πραγματικά ωφέλησαν και τον έκαναν περισσότερο γνωστό. Αλλά όσα κυκλοφόρησαν αναφέρονται κυρίως στην διδασκαλία και στα θαύματά του με ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία.
Την έλλειψη μιας συστηματικής βιογραφίας του Γέροντα διεπίστωσε ένα από τα πνευματικά του τέκνα, ο Γέροντάς μας ιερομόναχος Ισαάκ, και απεφάσισε να αναπληρώση το κενό.
Άρχισε την συγγραφή δύο περίπου χρόνια μετά την κοίμηση του π. Παϊσίου (29-6-94 π.η.), βοηθούμενος από την συνοδεία του, και πλησίαζε στην ολοκλήρωσή της. Η δική του όμως κοίμηση (3-7-98 π.η.) ανέβαλε την έκδοση της έτοιμης σχεδόν βιογραφίας.
Παρέμεινε αδημοσίευτη, διότι, ενώ ακόμη έχρηζε διορθώσεων και συμπληρώσεων, οι δυσχέρειες και οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την απορφάνισή μας ήταν ακατάλληλες για τέτοιο εγχείρημα. Αλλά επιπλέον υπήρχε και προφανής αδυναμία εκ μέρους μας. Γι’ αυτό επί τρία και πλέον έτη η βιογραφία παρέμεινε ανέγγιχτη.
Εκείνα που μας ώθησαν στην ολοκλήρωση της βιογραφίας αυτής ήταν η επιθυμία και οι κόποι του Γέροντός μας για την έκδοση, και η παρακίνηση πολλών αδελφών.
Μερικές φορές αποθαρρυνθήκαμε και σκεφθήκαμε να εγκαταλείψουμε ως ακατάλληλοι αυτό το πολύ δύσκολο και υπεύθυνο έργο. Μας συνείχε ο φόβος μην παραποιήσουμε τον Γέροντα, και αντί για ωφέλεια προέλθει ζημία πνευματική και σκανδαλισμός. Είχαμε την αίσθηση μικρού παιδιού που προσπαθεί να μιλήση για κάτι μεγάλο το οποίο ξεπερνά τα μέτρα του, και δεν βρίσκει τα λόγια και τον τρόπο.
Όσο ζούσε ο π. Παΐσιος δεν είχαμε την πρόνοια με τον Γέροντά μας να κρατήσουμε σημειώσεις, να τον μαγνητοφωνήσουμε, να τον φωτογραφήσουμε ή να συλλέξουμε στοιχεία και πληροφορίες με σκοπό να τον βιογραφήσουμε. Μας γέμιζε η παρουσία του, μας αρκούσε μόνο να τον βλέπουμε και να τον ακούμε. Ίσως θεωρηθή παράλειψή μας, αλλά έχουμε ήσυχη την συνείδησή μας ότι δεν κάναμε κάτι που θα στενοχωρούσε τον Γέροντα.
Το μόνο εφόδιο ήταν λίγες σημειώσεις από απαντήσεις του σε προσωπικές ερωτήσεις για πνευματικά θέματα καθημερινού αγώνος. Ο Γέροντας ανέφερε σε αυτές παραδείγματα από τους δικούς του αγώνες, υπερφυσικά γεγονότα και δαιμονικούς πειρασμούς. Κυρίως βασιστήκαμε σε όσα διέσωσε η μνήμη μας, πολλά από τα οποία ακούσαμε όχι μία φορά. Τα λόγια του, που είχαμε κρυμμένα ή μάλλον γραμμένα στην καρδιά μας, τα μεταφέρουμε τώρα στο χαρτί προς κοινήν ωφέλειαν των αδελφών μας. Πολλοί, λαϊκοί και κληρικοί, που γνώρισαν τον Γέροντα, πληροφορηθέντες την προσπάθειά μας έθεσαν στην διάθεσή μας, άλλοι αυθορμήτως και άλλοι κατόπιν αιτήσεώς μας, αξιόλογο υλικό, επιστολές του γέροντος Παϊσίου, κασσέτες, φωτογραφίες, σημειώσεις, μαρτυρίες. Όλα αυτά τα στοιχεία που ρίχνουν πολύ φως και συμπληρώνουν πολλά κενά του βίου, χρησιμοποιήθηκαν με προσοχή και υπευθυνότητα. Πέρασαν από πολλά κόσκινα και λιχνίστηκαν καλά, για να μείνουν μόνο τα καθαρά.
Κάποια από αυτά δεν συμφωνούσαν με την πραγματικότητα και το πνεύμα του Γέροντα. Άλλοι από αδιάκριτη ευλάβεια υπερτόνισαν και διώγκωσαν ορισμένα περιστατικά. Άλλοι πάλι δεν κατενόησαν και μετέφεραν παραποιημένα τα λόγια του. Υπήρχαν και ελάχιστοι που εκφράστηκαν αρνητικά για το πρόσωπό του, ίσως από άγνοια και όχι κακή διάθεση. Ο Θεός ας μην τους το καταλογίση.
Στην προσπάθεια της βιογραφήσεως θέσαμε ως κανόνα την αλήθεια· «αρχή των λόγων σου αλήθεια»2. Προσπαθήσαμε δηλαδή να παρουσιάσουμε τον Γέροντα όπως τον γνωρίσαμε, όπως ήταν, χωρίς προσπάθεια μεγεθύνσεως και εξιδανικεύσεως από αγάπη και θαυμασμό.
Ένα μεγάλο μέρος του Βίου είναι κατ’ ουσίαν αυτοβιογραφία, διότι ο Γέροντας αποτελεί την κύρια πηγή των πληροφοριών μας. Από τα αψευδέστατα χείλη του και με άμεσο τρόπο προέρχονται οι περισσότερες διηγήσεις. Όσα όμως γράψαμε είναι λίγα, πτωχά και αδύνατα, και δεν εξαντλούν τον πνευματικό του πλούτο. Όχι μόνο δεν υπερβάλλουμε, αλλά άθελά μας αδικούμε κατά πολύ τον Γέροντα, για τους εξής λόγους:
Η εσωτερική του ζωή, όπως και η ζωή όλων των αγίων, ήταν κρυφή και αθεώρητη. Εφανέρωσε λίγα για να μας βοηθήση, αλλά έκρυβε πολύ περισσότερα. Στις μεταξύ μας σχέσεις, όταν ζούσε, κυριαρχούσε το ανθρώπινο στοιχείο που έκρυβε το εσωτερικό του μεγαλείο. Το βασικώτερο είναι ότι η πνευματική μας τύφλωση και ανεπάρκεια μάς εμπόδισαν να δούμε πιο πνευματικά τον Γέροντα, ώστε να τον παρουσιάσουμε πιο πιστά. Αν η πνευματική μας κατάσταση ήταν καλύτερη, θα ήταν οπωσδήποτε πιο καλή και η βιογραφία του. Διότι είναι γνωστό ότι, για να βιογραφήση κάποιος έναν άγιο, πρέπει να είναι και ο ίδιος άγιος, και μάλιστα στα μέτρα του και στην κατάστασή του. Έλεγε ο Γέροντας ότι οι βίοι των αγίων που είναι γραμμένοι από αγίους, είναι θαυμάσιοι.
Επειδή λοιπόν «το φρέαρ εστί βαθύ και άντλημα ουκ έχομεν», η δική μας δηλαδή αδυναμία δεν επαρκεί να προσεγγίση και να παρουσιάση το πνευματικό του μέγεθος, περιοριστήκαμε στην απλή και πιστή παράθεση των στοιχείων. Προσπαθήσαμε να είμαστε μόνον αξιόπιστοι μάρτυρες και τίποτε περισσότερο.
Παρά ταύτα, μέσα από τα άτεχνα γραφόμενά μας αναδύεται ο Γέροντας κινούμενος με άνεση μεταξύ γης και ουρανού, εμπαίζων αλλά και οικτείρων τον διάβολο και «συναλιζόμενος» με πλειάδα αγίων. Αποκαλύπτεται πάμπτωχος, αλλά με πλούσιώτατες ευλογίες που κατεβάζει με την προσευχή του από τον ουρανό στη γη. Αδύναμος και ασθενής, αλλά πανίσχυρος και πυρακτωμένος με την χάρι του Θεού, που ενώπιόν του υποχωρούν ακόμη και οι φυσικοί νόμοι· μοναχός ερημοπολίτης, αλλά πολύ κοντά στις ανάγκες των ανθρώπων· ασκητής αυστηρός στον εαυτό του, αλλά φιλάνθρωπος μέχρις αυτοθυσίας υπέρ των αδυνάτων, των ασθενών και των αδικουμένων.
Όλα τα στοιχεία της ζωής του ήταν αδύνατον να περιληφθούν σε ένα τόμο. Γι’ αυτό επελέγησαν αντιπροσωπευτικά τα πιο δυνατά και διδακτικά. Παραλείφθηκαν η διδασκαλία του Γέροντα, που συμπληρώνει μερικούς τόμους, πλήθος επιστολών του και υπέρ τα διακόσια μαρτυρημένα θαύματά του. Σκοπός μας δεν ήταν να παρουσιάσουμε έναν «κατάλογο θαυμάτων». Διότι είναι φυσικό σε κάποιον που φθάνει στην «ακρώρεια» των αρετών και αποκτά την θεία χάρι να ενεργούν τα χαρίσματα και να κάνη θαύματα. Αλλά το ζητούμενον είναι πώς έφθασε ως εκεί, ποιο δρόμο ώδευσε και με ποιον τρόπο αγνωνίσθηκε εναντίον των παθών και των πειρασμών. Πιο πολύ από τα θαύματά του μάς έχουν συγκινήσει η μεγάλη του αυταπάρνηση, οι φιλότιμοι αγώνες για την αγάπη του Χριστού, η μοναχική ακρίβεια και η λεπτή του αίσθηση για την πνευματική ζωή, η σπανία διάκρισή του, η θυσιαστική του αγάπη για τον κάθε άνθρωπο και το πατερικό του φρόνημα που ανέπαυε.
Το βιβλίο διαιρέθηκε σε δύο μέρη:
Στο πρώτο μέρος, όπου παρουσιάζεται Ο κατά πλάτος βίος του, έγινε προσπάθεια μέσα σε ένα χρονικό και τοπικό πλαίσιο να φανή όσο το δυνατόν πιο απλά, αλλά και ολοκληρωμένα η αγωνιστική του πορεία από την γέννηση ως την κοίμησή του. Σε δεκατέσσερις ενότητες-κεφάλαια με βάση και άξονα τον εκάστοτε τόπο διαμονής του Γέροντα, τοποθετούνται ακτινωτά βιογραφικά στοιχεία, αγώνες, θαύματα και ποικίλες δραστηριότητές του.
Το δεύτερο μέρος Βιογραφικά σε θεματικές ενότητες, κρίθηκε ως απαραίτητο συμπλήρωμα και επεξήγηση του πρώτου μέρους. Με αυτό προσεγγίζεται βαθύτερα και κατανοείται πληρέστερα ο Γέροντας. Το καθένα από τα δύο μέρη διατηρεί μια αυτοτέλεια και ανεξαρτησία -θα μπορούσαν να εκδοθούν και χωριστά- ενώ ταυτόχρονα έχουν βαθιά εσωτερική ενότητα. Είναι δηλαδή και το δεύτερο μέρος βιογραφία. Δεν ακολουθεί χρονική σειρά, όπως το πρώτο, αλλά περιέχει βιογραφικά περιστατικά ταξινομημένα σε θεματικές ενότητες4.
Κεντρική έννοια του δευτέρου μέρους αποτελεί η θεία χάρις. Για να την αποκτήση ο Γέροντας, πρώτα πάλεψε προς τα πάθη και την αμαρτία και ύστερα αναδείχθηκε «καλός οικονόμος ποικίλης χάριτος Θεού»5.
Στις Αρετές του Γέροντα αναφέρονται με τρόπο πρακτικό και παραστατικό διάφορα περιστατικά από την ζωή του, που υπέπεσαν στην αντίληψή μας. Καταχωρίζονται σε κεφάλαια με κοινή υπόθεση την αρετή που αναγράφεται στον τίτλο κάθε κεφαλαίου. Δεν αναφέρεται σχετική διδασκαλία του, παρά μόνο λίγα επιγραμματικά στοιχεία της. Όπου όμως χρειάσθηκε να τονισθή κάτι για να φανή καλύτερα το πνεύμα του, παρατέθηκαν κάπως περισσότερα.
Τα Χαρίσματά του, ποικίλα και υπερφυσικά, ταξινομημένα κατ’ είδος, φαίνονται εναργέστερα μέσα από τις μαρτυρίες του ιδίου και άλλων. Επελέγησαν δειγματοληπτικά λίγες, χωρίς σχολιασμούς, παρά μόνο όπου κρίθηκε σκόπιμη κάποια επεξήγηση.
Η έκταση, το βάθος και η αξία της Προσφοράς του είναι αδύνατο να αποτιμηθούν και να περικλεισθούν σε λίγες σελίδες. Διότι έχοντας την ποικιλότητα των θείων χαρισμάτων, φυσικά και αβίαστα, χωρίς ανθρώπινη προσπάθεια και επιδίωξη, προσέφερε τον πλούτο της θείας χάριτος σε λιμώττουσες ψυχές. Απλώς αναφέρονται κάποιοι ευαίσθητοι τομείς όπου ιδιαίτερα βοήθησε.
Για να αποφευχθούν ανακρίβειες και παντός είδους σφάλματα, θέσαμε τα γραπτά μας υπό την κρίση και τον έλεγχο πνευματικών τέκνων του γέροντος Παϊσίου και άλλων πατέρων.
Πολλές ευχαριστίες και χάριτες οφείλουμε:
Στους παραδελφούς μας, όσοι είδαν, διώρθωσαν και συμπλήρωσαν τον Βίο. Η συμβολή τους υπήρξε ολόψυχη και ουσιαστική. Χωρίς την βοήθειά τους ο Βίος του Γέροντα θα ήταν πολύ ελλιπής και με πολλά λάθη.
Επίσης στους άλλους συνεργούς που μας εμπιστεύθηκαν διάφορα στοιχεία. Ακόμη σε όσους ήλεγξαν τα γραπτά, μας έκαναν προτάσεις και διορθώσεις, και αφιέρωσαν ικανό χρόνο και πολύν κόπο μέχρι να λάβη την τελική μορφή της η εργασία αυτή. Τέλος σε όσους συνέβαλαν με οποιονδήποτε τρόπο φανερώς ή αφανώς στην από κάθε άποψη αρτιώτερη εμφάνιση της εκδόσεως, και συνετέλεσαν να δη το φως της δημοσιότητος δέκα χρόνια ακριβώς από την κοίμηση του γέροντος Παϊσίου.
Όλως ιδιαιτέρως ευχαριστούμε τον σεβαστό μας γέροντα Γρηγόριο, Πνευματικό της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Μεταμορφώσεως, για την πολυποίκιλη συμπαράστασή του στην όλη προσπάθεια της συγγραφής του Βίου και για την ανάληψη της εκδοτικής δαπάνης.
Για όλους αυτούς επικαλούμεθα την χάρι του Θεού και τις ευχές του Γέροντα.
Προς διευκόλυνση των αναγνωστών σημειώνοντας κάποιες επεξηγήσεις:
Πολλές ενέργειες, αγώνες, περιστατικά κατανοούνται και εξηγούνται στην συνάφειά τους. Ό,τι είπε ο Γέροντας δεν πρέπει αδιακρίτως να γενικεύεται. Μερικά ειπώθηκαν για συγκεκριμένη μόνο περίπτωση και δεν ισχύουν για όλους. «Το ίδιο φάρμακο μπορεί να βλάψη ή να ωφελήση ανάλογα με τον οργανισμό».
Παρουσιάζονται κάποιες θέσεις του Γέροντα για θέματα εκκλησιαστικά, εθνικά, μοναχικά κ.λπ. Η στάση του, που επεδίωκε να είναι γνωστή στους άλλους, ήταν τελείως πνευματική και απαθής· γι’ αυτό και παρατίθεται χωρίς την παραμικρή διάθεση να θιγή ή να εκτεθή κάποιο πρόσωπο.
Οι μαρτυρίες καταχωρούνται όπως κατετέθησαν. Μερικές εκτεταμένες συντομεύθηκαν χωρίς να αλλοιωθούν. Οπωσδήποτε έγινε σεβαστή η επιθυμία αυτών που ζήτησαν να τεθούν ανωνύμως οι μαρτυρίες τους.
Οι ημερομηνίες που αναφέρονται στο εξής είναι με το παλαιό ημερολόγιο. Όπου γράφεται ημερομηνία με το νέο, προστίθεται η συντομογραφία (ν.η.).
Τελειώνοντας τις προλογικές εξηγήσεις, αδυνατούμε από την θέση αυτή να εκφράσουμε επάξια την ευγνωμοσύνη και την ευχαριστία μας προς τον Γέροντα για όσα μας προσέφερε. Μόνο ζητούμε από βάθους καρδίας να μας συγχωρήση για όσα αμαρτήσαμε στην αγάπη του και ιδιαιτέρως για το τόλμημα μας να εκδώσουμε τον Βίο του. Τον παρακαλούμε όμως να φωτίση το νου των αναγνωστών, ώστε να τον κατανοήσουν ορθά και να ωφεληθούν πνευματικά. Έχοντας επίγνωση των ατελειών, των ελλείψεων και των σφαλμάτων μας ευχαρίστως θα δεχθούμε οποιεσδήποτε παρατηρήσεις και υποδείξεις που προέρχονται από αγάπη για την αποκατάσταση της αληθείας.
Αν ο αναγνώστης συναντήση λάθη σε κάποια σημεία των αρωματισμένων αγώνων του Γέροντα, αυτά οπωσδήποτε δεν προέρχονται ούτε από τον γέροντα Παΐσιο ούτε από τον βιογράφο του παπα-Ισαάκ, αλλά από τους επιμεληθέντες τον Βίο.
Αν όμως κάποια ψυχή θερμανθή από τα κατορθώματα του Γέροντα και αναλάβη αγώνα πνευματικό, ας δοξάση το προσκυνητό όνομα του μεγάλου Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, «ω η δόξα και η προσκύνησις συν τω Πατρί και τω Αγίω Πνεύματι εις τους αιώνας. Αμήν».
Συνοδεία γέροντος Ισαάκ
Καλύβη Αναστάσεως
Καψάλα
Καρυές Άγιον Όρος
————–
1. Ο πρόλογος γράφτηκε από την συνοδεία του γέροντος Ισαάκ, απηχεί τις απόψεις του και εξηγεί την όλη προσπάθεια συγγραφής του Βίου.
2. Ψαλμ. ριη’ 160.
3. Πρβλ. Ιω. δ’, 11.
4. Η διάρθρωσή του σε τρεις ενότητες (Αρετές, Χαρίσματα, Προσφορά) βασίστηκε στο χωρίο: «οίνον και σίκερα ου μη πίη» (άσκησις, αγώνας) -«και Πνεύματος Αγίου πλησθήσεται έτι εκ κοιλίας μητρός αυτού» (θεία χάρις)- «και πολλούς των υιών Ισραήλ επιστρέψει επί Κύριον τον Θεόν αυτών» (προσφορά), (Λουκ. α’, 15-6).
Ο μέγας Πρόδρομος διήλθε τα στάδια αυτά, αν και με άλλη σειρά, διότι ανεδείχθη προφήτης εκ μήτρας. Όλοι οι άγιοι πρώτα αγωνίστηκαν για να καθαρθούν από τα πάθη τηρώντας τις εντολές, από τις οποίες γεννώνται οι αρετές και μετά έλαβαν την θεία χάρι. Στο τρίτο στάδιο παρατηρείται η διάθεση και η διανομή των χαρισμάτων για την σωτηρία των ανθρώπων.
5. Α’ Πέτρ. δ’, 10.
