Η Δύναμη της Λατρείας. Η συμβολή του π. Αλέξανδρου Σμέμαν στη λειτουργική θεολογία
Ο πρωτοπρεσβύτερος Αλέξανδρος Σμέμαν (1921-1983) ανήκε στη γενιά των μεγάλων ορθόδοξων θεολόγων του εικοστού αιώνα, που με τη ζωή τους και τη θεολογία τους κατάφεραν να συγκινήσουν χιλιάδες ανθρώπους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη μας, ορθόδοξους χριστιανούς και μη, αρθρώνοντας, σε μια γλώσσα ριζωμένη στην παράδοση και τη λατρεία της ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά ταυτόχρονα ανανεωμένη, φρέσκια και ικανή να διαλεχθεί με τον σύγχρονο άνθρωπο, λόγο προφητικό, λόγο αναστάσιμο, λόγο ουσιαστικό, λόγο ζωής.
Το βιβλίο αυτό του π. Γεωργίου Μπασιούδη αποτελεί μια σε βάθος μελέτη και αποτίμηση του λόγου του. Αναζητούνται οι πηγές της σκέψης του και οι παράγοντες που τη διαμόρφωσαν και εντάσσεται το έργο του στα ευρύτερα θεολογικά πλαίσια του εικοστού αιώνα. Κεντρικό θέμα της θεολογίας του είναι η μέθοδος της Λειτουργικής Θεολογίας, την οποία τεκμηριώνει επιστημονικά και την εφαρμόζει για να παρουσιάσει στο σύγχρονο άνθρωπο την ορθόδοξη λατρεία με τρόπο υπαρξιακό, με στόχο να τον παρακινήσει να ανακαλύψει τη δύναμή της.
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η πορεία της έρευνας μέχρι σήμερα,
μέθοδος και δομή της παρούσας εργασίας 31
Α. Η πορεία της έρευνας μέχρι σήμερα 31
Β. Μέθοδος και δομή της παρούσας εργασίας 44
1. Η κίνηση για την ανανέωση της λειτουργικής ζωής
των χριστιανικών Εκκλησιών στον εικοστό αιώνα
και ή διαμόρφωση της σκέψης του Σμέμαν 51
Α. Η κίνηση για την ανανέωση της λειτουργικής ζωής
των χριστιανικών Εκκλησιών στον εικοστό αιώνα 51
Β. Η καλλιέργεια της Λειτουργικής και του λειτουργικού
προβληματισμού από τη ρωσική ορθόδοξη θεολογία 55
Γ. Η γενιά των Ρώσων θεολόγων της «διασποράς» 64
Δ. Η διαμόρφωση της σκέψης του Σμέμαν 74
Ε. Η μετάβαση στην Αμερική 83
ΣΤ. Σύντομη εισαγωγή στη σκέψη του Σμέμαν 87
Ζ. Η «ψευδομόρφωση» της ορθόδοξης θεολογίας και ή
ευρύτερη κρίση της εκκλησιαστικής ζωής 91
Α. Η «ψευδομόρφωση» της ορθόδοξης θεολογίας 91
Β. Η κρίση στη Θεολογία 94
Γ. Η λειτουργική κρίση 96
Δ. Η κρίση της εκκλησιολογικής συνείδησης 110
Ε. Σύνοψη 116
3. Η Λειτουργική Θεολογία του Σμέμαν
και ή ανανέωση της εκκλησιαστικής ζωής 117
Α. Η Λειτουργική Θεολογία ως μέθοδος μελέτης
της λειτουργικής παράδοσης 118
Β. Η μεθοδολογία της Λειτουργικής Θεολογίας 121
Γ. Θεολογία της Λατρείας και Λειτουργική Θεολογία 125
Δ. Λειτουργική Θεολογία και εκκλησιαστική πίστη:
lex orandi lex est credendi 129
Ε. Ευχαριστία: ή στιγμή της αλήθειας στη ζωή της Εκκλησίας 131
ΣΤ. Προς ένα νέο παράδειγμα στη Θεολογία 133
Ζ. Λειτουργική Θεολογία και Εσχατολογία 136
Η. Εσχατολογία, Εκκλησιολογία και Αποστολή 138
Θ. Ο κόσμος ως Μυστήριο 144
I. Η Λειτουργία του χρόνου: ο ‘καιρός’ της Εκκλησίας 164
ΙΑ. Λειτουργική κριτική της Θεολογίας
και θεολογική κριτική της Λειτουργίας 166
IB. Πρακτικές εφαρμογές της Λειτουργικής Θεολογίας:
α) το ζήτημα της λειτουργικής μεταρρύθμισης 168
ΙΓ. Η αντίδραση του Σμέμαν σε μία εγκύκλιο του επισκόπου του 183
ΙΔ. Πρακτικές εφαρμογές της Λειτουργικής Θεολογίας:
β) αποκατάσταση της τακτικής Θείας Μετάληψης και της εκκλησιολογικής
διάστασης του Μυστηρίου της Εξομολόγησης 188
ΙΕ. Επίμετρο: Η συμβολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας
στον Οικουμενικό διάλογο 204
ΣΤ. Η συμβολή του Σμέμαν στην ανανέωση
της εκκλησιαστικής ζωής και θεολογίας 211
4. Η Λειτουργική Θεολογία της Τάξης 215
Α. Οι στόχοι της διδακτορικής διατριβής του Σμέμαν
και ή μεθοδολογία της 215
Β. Οι βασικές δομές της ορθόδοξης λειτουργικής παράδοσης 220
Γ. Οι απαρχές της Τάξης 221
Δ. Τα νέα δεδομένα του τετάρτου αιώνα
και ή εξέλιξη της Τάξης 229
Ε. Η έννοια της «λειτουργικής ευσέβειας»:
το κλειδί στην ερμηνευτική προσέγγιση της Τάξης
από τον Σμέμαν 232
ΣΤ. Ο ρόλος της «λειτουργικής ευσέβειας»
στην εξέλιξη της λατρείας 238
Ζ. Η περιπλοκή της Τάξης κατά τους βυζαντινούς χρόνους 239
Η. Ο καθοριστικός ρόλος του μοναχισμού
στην εξέλιξη της Τάξης 243
Θ. Η ερμηνεία της «βυζαντινής σύνθεσης»
της Τάξης από τον Σμέμαν 246
I. Ο «δυαλισμός» της σκέψης του Σμέμαν 247
ΙΑ. Οι θέσεις του Σμέμαν στο φως της νεότερης έρευνας 256
IB. Επιλεγόμενα 265
5. Λειτουργική ερμηνεία και θεολογία του Βαπτίσματος 267
Α. Μια πρόσκληση 267
Β. Οι προπαρασκευαστικές τελετές 270
Γ. Το Βάπτισμα 274
Δ. Το Μυστήριο του Αγίου Πνεύματος 282
Ε. Η Είσοδος στη Βασιλεία 288
ΣΤ. Η Ονοματοδοσία και ο Εκκλησιασμός 290
Ζ. Τελικά συμπεράσματα 293
6. Λειτουργική ερμηνεία και θεολογία της Ευχαριστίας 299
Α. Το Μυστήριο της Σύναξης 3Οι
Β. Το Μυστήριο της Βασιλείας 306
Γ. Το Μυστήριο της Εισόδου 307
Δ. Το Μυστήριο του Λόγου 309
Ε. Το Μυστήριο των Πιστών 313
ΣΤ. Το Μυστήριο της Προσφοράς 316
Ζ. Το Μυστήριο της Ενότητας 324
Η. Το Μυστήριο της Αναφοράς 328
Θ. Το Μυστήριο της Ευχαριστίας 329
I. Το Μυστήριο της Ανάμνησης 330
ΙΑ. Το Μυστήριο του Αγίου Πνεύματος 334
IB. Το Μυστήριο της Κοινωνίας 336
ΙΓ. Επιλεγόμενα 337
7. Συμβολές στη μελέτη του έργου του Σμέμαν 341
Α. Walter Ray 342
Β. Byron David Stuhlman 347
Γ. Elisabeth Newman 354
Δ. David W. Fagerberg 367
8. Η συνειδητοποίηση της προτεραιότητας
του λειτουργικού γεγονότος στον εικοστό αιώνα
και ή συμβολή του Σμέμαν σ’ αυτήν 375
Α. Τα τρία παραδείγματα ορθόδοξης θεολογίας
στον εικοστό αιώνα 375
Β. Φορείς του νέου θεολογικού παραδείγματος:
α) η ευχαριστιακή θεώρηση του κόσμου
από τον Ιωάννη Ζηζιούλα 379
Γ. Φορείς του νέου θεολογικού παραδείγματος:
β) Νίκος Ματσούκας και Αλέξανδρος Σμέμαν 387
Δ. Η προτεραιότητα του λειτουργικού
και ευχαριστιακού γεγονότος στη νεώτερη
ελληνική ορθόδοξη θεολογία 394
Ε. Η συνειδητοποίηση της προτεραιότητας
του λειτουργικού γεγονότος στις υπόλοιπες
χριστιανικές Εκκλησίες 402
ΣΤ. Μία αποτίμηση της σημερινής κατάστασης 407
Ζ. Η συμβολή του Σμέμαν και της
Λειτουργικής Θεολογίας στην Εκκλησία και τη Θεολογία 409
Συντομογραφίες 421
Πηγές (έργα του π. Αλεξάνδρου Σμέμαν) 423
Βιβλιογραφία 433
