Αγίου Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι ς’ – Περί Προσευχής
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στους πέντε προηγούμενους τόμους της σειράς «Λόγοι Γέροντος Παϊσίου» υπάρχουν αρκετές αναφορές στην προσευχή, αφού ο Γέροντας, ως μοναχός «καθ᾽ όλην την εντέλειαν», κύριο έργο του είχε την προσευχή. Αλλά και στην επικοινωνία του με τους ανθρώπους, μοναχούς και λαϊκούς, επεδίωκε πάντοτε να τους βοηθήση να εμπιστεύονται την ζωή τους στον Θεό μέσω της προσευχής. Στον τόμο αυτόν, ο οποίος εκδίδεται με την ευλογία του Ποιμενάρχου μας, Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κασσανδρείας κ. Νικοδήμου, περιλαμβάνονται λόγοι του Γέροντος Παϊσίου ειδικά για την προσευχή.
Για τον Γέροντα Παΐσιο η προσευχή είναι η μεγάλη δυνατότητα που μας έδωσε ο Θεός να επικοινωνούμε μαζί Του, για να ζητούμε την βοήθειά Του. Ο Γέροντας πονούσε, όταν έβλεπε τους ανθρώπους να ταλαιπωρούνται αγωνιζόμενοι «μέ τις λιγοστές ανθρώπινες δυνάμεις τους», ενώ θα μπορούσαν να ζητήσουν την βοήθεια του Θεού, ο Οποίος «μπορεί να στείλη όχι απλώς δύναμη θεία, αλλά πολλές δυνάμεις θείες· και τότε η βοήθειά Του δεν θα λέγεται θεία βοήθεια μόνον, αλλά θαύμα Θεού». Γι’ αυτό επέμενε ότι πρέπει να νιώσουμε την προσευχή ως ανάγκη και προσπαθούσε να βοηθήση όσους δεν είχαν μάθει να προσεύχωνται, «νά βάλουν αρχή, για να πάρη μπρός η καρδιά τους στην προσευχή». Όσους πάλι είχαν αποκτήσει την καλή συνήθεια της προσευχής, τους ενίσχυε για να προσεύχωνται με περισσότερο φιλότιμο και μεγαλύτερη θέρμη. Σε όλους όμως τόνιζε, ως κύρια προϋπόθεση για την επικοινωνία με τον Θεό, την μετάνοια και την ταπείνωση. «Αδελφέ μου, γράφει σε επιστολή του, μη ζητάς τίποτε άλλο στην προσευχή σου από την μετάνοια… Η μετάνοια θα σού φέρη την ταπείνωση, η ταπείνωση θα σού φέρη την Χάρη του Θεού, και ο Θεός θα σού έχη μέσα στην Χάρη Του ό,τι χρειάζεται για την δική σου σωτηρία και ό,τι άλλο, σε περίπτωση που χρειασθή, για να βοηθήσης μία άλλη ψυχή». Και σε άλλη επιστολή του γράφει: «Προσπαθώ να συντρίβωμαι μπροστά στον Θεό απλώνοντας τις αμαρτίες μου και τις αχαριστίες μου· να ζητώ ταπεινά το έλεός Του και να Τον ευγνωμονώ δοξολογώντας».
Tό βιβλίο περιλαμβάνει επτά μέρη. Tό πρώτο μέρος αναφέρεται γενικά στην προσευχή, την οποία ο Γέροντας ζούσε ως ανάγκη της ψυχής για συνεχή και αδιάλειπτη επικοινωνία με τον Θεό. «Πρέπει να βρισκώμαστε, έλεγε, σε συνεχή επαφή και ″εν διαρκεί ακροάσει” με τον Θεό, για να νιώθουμε ασφάλεια· είναι ασφάλεια η προσευχή». Αν το συνειδητοποιήσουμε αυτό, τότε θα αισθανώμαστε την ανάγκη να επικοινωνούμε συνεχώς με τον Θεό και θα φθάσουμε και στην αδιάλειπτη προσευχή. Ο Γέροντας Παΐσιος μας χειραγωγεί στην γνήσια και καθαρή προσευχή, παρουσιάζoντας τις προϋποθέσεις που χρειάζονται γι’ αυτήν και επισημαίνοντας ότι παράλληλα με την προσευχή πρέπει να γίνεται και ο ανάλογος πνευματικός αγώνας. Για να επικοινωνούμε δηλαδή με τον Θεό, χρειάζεται να εργαζώμαστε «στήν συχνότητα στην οποία εργάζεται ο Θεός», που είναι η ταπείνωση και η αγάπη. Τα πάθη, και κυρίως η υπερηφάνεια και η έλλειψη πνευματικής αρχοντιάς, δηλαδή η έλλειψη της θυσίας, είναι παράσιτα που εμποδίζουν την θεία επικοινωνία. Γι’ αυτό, πριν αρχίσουμε την προσευχή, που είναι θεία επικοινωνία, χρειάζεται προετοιμασία ανάλογη με εκείνη που κάνουμε πριν από την Θεία Κοινωνία. Με την μετάνοια και την ταπεινή εξομολόγηση στον Θεό «σπά¬ζει ο φράχτης, ή μάλλον ανοίγει την πόρτα ο Θεός», και δεχόμαστε «τήν Χάρη της θείας επικοινωνίας».
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου γίνεται λόγος για τα εμπόδια που συναντούμε στην προσευχή: την αμέλεια, την ακηδία και τον περισπασμό. Αλλά και ο διάβολος προσπαθεί να μας αποσπάση από την επικοινωνία με τον Θεό «πιάνοντας κουβεντούλα» μαζί μας. Ο Γέροντας δίνει πρακτικές συμβουλές, «γιά να θερμανθή η καρδιά και να πάρη μπρός στην προσευχή». Η λίγη αλλά δυνατή μελέτη πριν από την προσευχή, θερμαίνει την καρδιά. Η ψαλμωδία βοηθάει στην καταπολέμηση της ακηδίας και δημιουργεί τις καλύτερες προϋποθέσεις, για να λέη κανείς με όρεξη την ευχή. Το κομποσχοίνι είναι όπλο κατά του διαβόλου. Οι μετάνοιες βοηθούν για το ξεκίνημα της πνευματικής μας μηχανής.
Το τρίτο μέρος αναφέρεται στην «Φιλόστοργη Μητέρα μας», την Παναγία, στον Φύλακα Άγγελο, καθώς και στους Αγίους, οι οποίοι είναι οι προς Θεόν Μεσίτες και Προστάτες μας. Η Παναγία με την τέλεια υπακοή Της στον Θεό και με την ταπείνωσή Της, συνέβαλε στην πραγματοποίηση της προαιώνιας βουλής του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου. Γι’ αυτό και ακούει την προσευχή μας και προσάγει τα αιτήματά μας στον Υιό Της και Θεό. Παράλληλα, ο Φύλακας Άγγελός μας, όταν ζούμε κατά Θεόν, δεν απομακρύνεται από κοντά μας, μας προστατεύει και μας γλυτώνει από κινδύνους. Αλλά και όλοι οι Άγιοι, όταν τους επικαλούμαστε με πίστη και ευλάβεια, σπεύδουν και μας βοηθούν.
Το τέταρτο μέρος αναφέρεται στα αιτήματα κατά την προσευχή, την οποία, όπως έλεγε ο Γέροντας, καλό είναι να την χωρίζουμε σε τρία μέρη: ένα για τον εαυτό μας, ένα για τον κόσμο και ένα για τους κεκοιμημένους. Στο τελευταίο κεφάλαιο του τετάρτου μέρους γίνεται λόγος για την προσευχή με το Ψαλτήρι, το οποίο ο Γέροντας χρησιμοποιούσε, για να προσεύχεται σύμφωνα με τις περιπτώσεις που είχε καθορίσει για κάθε Ψαλμό ο Άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης. Οι «περιπτώσεις» του Αγίου Αρσενίου, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο ο Γέροντας προσευχόταν για κάποιο θέμα διαβάζοντας τον αντίστοιχο Ψαλμό, παρατίθενται σε Παράρτημα στο τέλος του βιβλίου.
Στο πέμπτο μέρος περιέχονται συμβουλές σχετικά με την ευχή και την νήψη, την πνευματική δηλαδή εγρήγορση, που είναι απαραίτητη για το συμμάζεμα του νού. Ο νούς μοιάζει «μέ αναρχικό παιδί, που θέλει να γυρίζη συνεχώς εδώ και εκεί». Ο Γέροντας συμβουλεύει «νά τον εκπαιδεύσουμε πνευματικά και να τον μάθουμε να συχνάζη στο σπίτι του, στον Παράδεισο, κοντά στον Πατέρα του, τον Θεό». Σχετικά με την συγκέντρωση του νού στην ευχή, ο Γέροντας, χωρίς να απορρί¬πτη τις διάφορες πρακτικές μεθόδους, επισημαίνει ότι αυτές είναι απλώς βοηθητικά μέσα. Ως απαραίτητες προϋποθέσεις θεωρεί την μετάνοια και τον καρδιακό πόνο, ο οποίος έρχεται φυσιολογικά, όταν συναισθανθή ο άνθρωπος την μεγάλη του αμαρτωλότητα και την αχαριστία απέναντι στις πολλές ευεργεσίες του Θεού, αλλά και όταν βγή από τον εαυτό του και έρθη στην θέση των πονεμένων.
Στο έκτο μέρος γίνεται αναφορά στην λατρευτική ζωή της Εκκλησίας. Εδώ έχουν συμπεριληφθή συμβουλές σχετικές με την συμμετοχή στις εκκλησιαστικές Ακολουθίες και την σωστή προετοιμασία για την μετοχή στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Το τελευταίο κεφάλαιο του μέρους αυτού αναφέρεται στην ψαλμωδία, η οποία δεν είναι μόνον προσευχή, αλλά και «ένα ξέσπασμα της καρδιάς, το ξεχείλισμα της εσωτερικής πνευματικής καταστάσεως».
Το έβδομο και τελευταίο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στην δοξολογία του Θεού. Ο Γέροντας συμβούλευε να κάνουμε «καρδιακή δοξολογία με χαρά και ευχαριστία» μετά την εκπλήρωση κάθε αιτήματός μας. Τόνιζε επίσης ότι κάθε άνθρωπος, αν σκέφτεται το πλήθος των θείων ευεργεσιών, θα δοξάζη μέρα-νύχτα τον Θεό. Τα φιλότιμα μάλιστα παιδιά του Θεού Τον δοξολογούν ακόμη και στις θλίψεις και στις δοκιμασίες. Μέσα στην συνεχή δοξολογία και την ευχαριστία προς τον Θεό, ο άνθρωπος νιώθει «όλον τον θείο πλούτο». Και όσο δοξολογεί και ευγνωμονεί τον Θεό, τόσο ο Θεός του δίνει όλο και περισσότερες ευλογίες. Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στις θείες δωρεές, οι οποίες δίνονται στους ταπεινούς και φιλότιμους ανθρώπους, που εργάζονται την μετάνοια και θυσιάζουν τα πάντα από αγάπη στον Θεό. Ο Γέροντας, έχοντας γευθή την μεγάλη γλυκύτητα και ανέκφραστη αγαλλίαση, την οποία η θεία Χάρις χαρίζει στην ψυχή, όταν την επισκέπτεται, έλεγε ότι τότε «σταματάει ο νούς από την παρουσία του Θεού, παύει να λειτουργή και το μυαλό, και η ψυχή αισθάνεται μόνον την γλυκύτητα της θείας αγάπης, της θείας στοργής και σιγουριάς». Τότε η προσευχή πλέον σταματάει, γιατί ο νούς «έχει ενωθή με τον Θεό και δεν θέλει με κανέναν τρόπο να φύγη από κοντά Του».
Σε όλα τα μέρη του βιβλίου επανειλημμένως γίνεται λόγος για την ταπείνωση και την συναίσθηση της αμαρτωλότητός μας, καθώς και για την αρχοντική συμπεριφορά και την συμμετοχή στον πόνο των άλλων. Αυτά αποτελούσαν για τον Γέροντα βασικές αρχές της πνευματικής ζωής και απαραίτητες προϋποθέσεις για την καρδιακή προσευχή. «Καλλιεργήστε την καρδιακή προσευχή, όσο μπορείτε, με αγάπη και ταπείνωση», γράφει σε επιστολή του. Πολλές φορές επίσης ο Γέροντας αναφέρει παραδείγματα από τον προσωπικό του αγώνα ή αποκαλύπτει θείες καταστάσεις που ο ίδιος είχε βιώσει. Ήταν και αυτό μία «πνευματική ελεημοσύνη» που έκανε από πολλή αγάπη, για να μας βοηθήση.
Ευχαριστούμε από καρδίας όσους διάβασαν τα κείμενα του τόμου αυτού πριν από την έκδοσή του και συνέβαλαν με τις σκέψεις που διατύπωσαν στην αρτιώτερη μορφή του.
Είθε, με την βοήθεια του Θεού, να αγαπήσουμε την προσευχή και να εργασθούμε ταπεινά και φιλότιμα, για να την καλλιεργήσουμε, «ίνα βασιλείας Χριστού κοινωνήσωμεν, υμνούντες Αυτόν ως Θεόν εις τους αιώνας». Αμήν.
Παρασκευή της Διακαινησίμου 2012
Εορτή της Ζωοδόχου Πηγής
Η Καθηγουμένη του Ιερού Ησυχαστηρίου
Φιλοθέη Μοναχή
καί αι σύν εμοί εν Χριστώ Αδελφαί
